Feme

کلمه‌ی «feme» در زبان فارسی به معنای «زن» است، اما این واژه در زبان انگلیسی امروزی بیشتر یک اصطلاح قدیمی (archaic) و حقوقی محسوب می‌شود که دیگر در مکالمات روزمره به کار نمی‌رود. ریشه‌ی آن از زبان فرانسوی قدیم feme (و در نهایت از لاتین femina) گرفته شده است که همان «زن» یا «بانو» را می‌ رساند. امروزه معادل مدرن و رایج آن در انگلیسی woman یا female است، اما واژه‌ی feme در متون تاریخی و حقوقی قرون گذشته اهمیت ویژه‌ای داشت.

در متون حقوقی قرن‌های هفدهم تا نوزدهم میلادی، اصطلاح feme در ترکیب‌هایی مانند feme sole و feme covert به کار می‌رفت که جایگاه قانونی زنان را در جامعه‌ی آن زمان نشان می‌داد. Feme sole به معنای «زن مستقل» بود — زنی که مجرد، بیوه، یا به هر دلیل از قیمومیت شوهر آزاد بود و می‌توانست مالک اموال شود، قرارداد ببندد و به دادگاه مراجعه کند. در مقابل، feme covert به زنی گفته می‌شد که تحت پوشش یا قیمومیت شوهر قرار داشت و از نظر قانونی، شخصیت مستقلی از او نداشت.

این تمایز تاریخی بازتابی از ساختار اجتماعی و حقوقی دوران گذشته است، زمانی که حقوق زنان در بیشتر کشورها محدود و وابسته به مردان بود. در آن نظام‌ها، زن متأهل (feme covert) نمی‌توانست بدون اجازه‌ی شوهرش تصمیم مالی یا حقوقی بگیرد. حتی دارایی‌هایی که پیش از ازدواج داشت، پس از ازدواج به مالکیت شوهر درمی‌آمد. از سوی دیگر، زن بیوه یا مجرد (feme sole) آزادی بیشتری داشت و در چارچوب قانون می‌توانست مانند مردان فعالیت کند. این تفکیک، یکی از نخستین نشانه‌های شکل‌گیری مباحث مربوط به حقوق زنان در حقوق غرب بود.

از منظر زبان‌شناختی، واژه‌ی feme نمونه‌ای از چگونگی تحول زبان در گذر زمان است. بسیاری از واژه‌هایی که در دوره‌ای رسمی و متداول بودند، به‌تدریج با تغییر ساختار اجتماعی و فرهنگی منسوخ شدند. Feme از این جهت جالب است که با از میان رفتن مفاهیم حقوقی قدیمی، کاربرد خود را نیز از دست داد. امروزه تنها در متون تاریخی، اسناد قضایی قدیمی یا بحث‌های آکادمیک درباره‌ی تاریخ حقوق خانواده دیده می‌شود.

از دیدگاه فرهنگی، مطالعه‌ی واژه‌ی feme درک عمیق‌تری از جایگاه زن در جوامع گذشته به ما می‌دهد. این واژه نشان می‌دهد که چگونه زبان، بازتابی از ساختار قدرت و ارزش‌های اجتماعی هر دوران است. حذف تدریجی feme از کاربرد، نشانه‌ای از تحول تاریخی در مسیر برابری حقوقی و اجتماعی زنان محسوب می‌شود؛ زبانی که زمانی زن را در چارچوب قیمومیت تعریف می‌کرد، امروز او را به عنوان فردی مستقل به رسمیت می‌شناسد.

«feme» تنها یک واژه‌ی کهن نیست، بلکه سندی زبانی از سیر تحول مفهوم «زن» در فرهنگ و حقوق غربی است. فهم آن، نه‌تنها به شناخت واژگان انگلیسی کمک می‌کند، بلکه نگاهی به تاریخ اجتماعی، جایگاه زن، و مسیر طولانی برابری نیز می‌گشاید. امروزه، هرچند این واژه در گفتار معمول جایی ندارد، اما حضورش در متون کهن یادآور گذشته‌ای است که از دل آن مفاهیم نوین عدالت و استقلال سر برآورده‌اند.