ترفندباز در زبان انگلیسی به trickster ترجمه میشود.
ترفندباز به کسی گفته میشود که با استفاده از حیله، زیرکی یا ترفندهای خاص، دیگران را فریب میدهد یا آنها را به انجام کاری که میخواهد وامیدارد. این واژه اغلب بار منفی دارد و به کسی اطلاق میشود که بیش از حد زرنگ است و در عین حال مرزهای اخلاقی را زیر پا میگذارد. البته در برخی متون، بسته به بافت و لحن گفتار، ممکن است معنای خنثیتری هم داشته باشد و به کسی اشاره کند که استادانه از هوش و زیرکی خود برای حل مسائل یا پیشبرد اهدافش استفاده میکند.
از لحاظ فرهنگی، ترفندبازها در داستانها و افسانههای ایرانی و جهانی نقش پررنگی داشتهاند. مثلاً در فرهنگ ایرانی، شخصیتهایی مثل ملانصرالدین گاه با رفتاری فریبنده و طنزآمیز، نقشی شبیه به ترفندباز دارند. در غرب نیز شخصیتهایی مانند لوکی در اساطیر اسکاندیناوی یا روباه در افسانههای کهن نمادی از ترفندبازی و حیلهگری هستند. این شخصیتها معمولاً با رفتاری غیرمنتظره و غیرقابل پیشبینی، نظم موجود را به چالش میکشند.
ترفندبازها در زندگی واقعی نیز در حوزههای مختلفی دیده میشوند. در دنیای تجارت، ممکن است شخصی با استفاده از فنون اقناع یا بازیهای روانی، مخاطبان یا رقبا را تحت تأثیر قرار دهد. در فضای مجازی نیز گاهی با ترفندهایی مثل کلیکبیت یا فریبهای دیجیتال مواجه میشویم که ترفندبازانه طراحی شدهاند تا توجه کاربران را جلب کنند یا آنها را گمراه سازند.
در عین حال، مرز باریکی بین ترفندبازی و هوشمندی اخلاقمدار وجود دارد. اگرچه استفاده از زیرکی در بسیاری موارد تحسینبرانگیز است، اما زمانی که این زیرکی با فریب و سوءاستفاده همراه شود، اخلاقی بودن آن زیر سؤال میرود. بنابراین، "ترفندباز" بودن بسته به نیت، بافت فرهنگی و پیامدهای رفتار، میتواند هم مثبت تلقی شود و هم منفی.
ترفندباز واژهای است که در خود نوعی پیچیدگی رفتاری و روانی دارد. هم میتواند نماد یک ذهن خلاق و بازیساز باشد، و هم نشانی از فریب، فریبکاری و سودجویی. کاربرد آن در زبان فارسی بسته به لحن جمله و بافت معنایی، از طنز گرفته تا نقد اجتماعی، میتواند تغییر کند.
از آنجا که فستدیکشنری به عنوان مرجعی معتبر توسط دانشگاهها و دانشجویان استفاده میشود، برای رفرنس به این صفحه میتوانید از روشهای ارجاع زیر استفاده کنید.
شیوهی رفرنسدهی:
معنی لغت «ترفندباز» در فستدیکشنری. مشاهده در تاریخ ۱۷ مرداد ۱۴۰۴، از https://fastdic.com/word/ترفندباز