Elicitation

کلمه‌ی «elicitation» در زبان فارسی به «برانگیختن»، «استخراج»، یا «دریافت» ترجمه می‌شود.

این واژه از ریشه‌ی لاتین elicere به معنای «بیرون کشیدن» یا «فراخواندن» گرفته شده است و در زبان انگلیسی به فرایندی اشاره دارد که طی آن اطلاعات، پاسخ یا واکنشی از فرد یا گروهی به‌صورت هدفمند به دست می‌آید. در واقع، «elicitation» به معنای ایجاد شرایطی است که فرد به شکلی طبیعی یا آگاهانه، آنچه در ذهن دارد را بیان کند یا آشکار سازد.

در حوزه‌ی زبان‌شناسی و آموزش زبان، «elicitation» یکی از روش‌های کلیدی در تدریس و ارزیابی است. در این زمینه، مدرس به جای آن‌که پاسخ یا مفهوم را مستقیماً بیان کند، با طرح پرسش، نمایش تصویر، یا ایجاد موقعیت گفت‌وگویی، از زبان‌آموز می‌خواهد که خودش پاسخ را تولید کند. این روش باعث می‌شود یادگیرنده به‌جای حفظ کردن، زبان را به شکل فعال به کار گیرد و درک عمیق‌تری از ساختارها و واژگان پیدا کند. برای مثال، معلم ممکن است با نشان دادن تصویری از میوه‌ها از دانش‌آموز بپرسد: «?What is this»، تا او واژه‌ی «orange» را به‌صورت طبیعی به یاد آورد.

در روان‌شناسی و علوم رفتاری، واژه‌ی «elicitation» به فرایند برانگیختن احساسات، افکار یا واکنش‌های خاص در فرد اشاره دارد. برای نمونه، روان‌شناسان ممکن است از روش‌های مختلفی برای برانگیختن احساس شادی، ترس یا خشم در یک آزمایش استفاده کنند تا واکنش‌های هیجانی یا شناختی را بررسی نمایند. در اینجا هدف، شناخت سازوکار درونی ذهن انسان است و واژه‌ی «elicitation» بیشتر بار علمی و تجربی دارد تا آموزشی.

در زمینه‌ی تحقیقات و مصاحبه‌های کیفی نیز «elicitation» نقش مهمی ایفا می‌کند. پژوهشگران از این روش برای استخراج دیدگاه‌ها، تجربیات یا دانش ضمنی افراد بهره می‌گیرند. آن‌ها ممکن است از ابزارهایی مانند تصاویر، نقشه‌ها، یا حتی داستان‌سرایی استفاده کنند تا مصاحبه‌شوندگان را به بیان آزادانه‌تر و دقیق‌تر افکارشان تشویق کنند. این روش به‌ویژه در مطالعات فرهنگی، جامعه‌شناختی و طراحی تجربه‌ی کاربر (UX research) کاربرد فراوان دارد، زیرا به پژوهشگر کمک می‌کند تا لایه‌های پنهان و غیرکلامی در رفتار یا نگرش افراد را شناسایی کند.

در عرصه‌ی امنیت و اطلاعات نیز اصطلاح «elicitation techniques» به مجموعه‌ای از روش‌ها اشاره دارد که برای کسب اطلاعات از افراد، بدون ایجاد فشار یا ظن مستقیم، به کار می‌روند. در این معنا، «elicitation» هنری است که در آن فرد پرسشگر با مهارت و ظرافت خاصی، از طریق گفت‌وگو یا تعامل اجتماعی، داده‌های مورد نیاز را از مخاطب استخراج می‌کند. البته در این کاربرد، مسئله‌ی اخلاق و رعایت حریم خصوصی از اهمیت بالایی برخوردار است و به همین دلیل، این روش باید در چارچوب‌های قانونی و حرفه‌ای به کار رود.

«elicitation» مفهومی است که در رشته‌های گوناگون از آموزش تا روان‌شناسی، از پژوهش تا امنیت، معنایی بنیادین دارد. جوهره‌ی این واژه در «بیرون کشیدنِ آگاهانه و محترمانه‌ی آنچه پنهان است» خلاصه می‌شود — خواه دانشی زبانی باشد، خواه احساس درونی، یا حتی حقیقتی ناپیدا در ذهن مخاطب.