Geyser

کلمه‌ی «geyser» در زبان فارسی به‌معنای «چشمه‌ی آب‌فشان» یا به‌طور ساده‌تر «آب‌فشان طبیعی» است.

این واژه به پدیده‌ای طبیعی اشاره دارد که در آن آب داغ و بخار، با فشار از شکاف‌های زمین به بیرون پرتاب می‌شوند. «Geyser» یکی از جلوه‌های شگفت‌انگیز فعالیت‌های زمین‌گرمایی (geothermal) است و معمولاً در نواحی آتشفشانی یا مناطقی با فعالیت حرارتی زیرزمینی دیده می‌شود.

در وهله‌ی نخست، «geyser» از نظر علمی به پدیده‌ای اطلاق می‌شود که در اثر گرمایش آب زیرزمینی توسط سنگ‌های داغ یا ماگما ایجاد می‌شود. هنگامی‌که دمای آب زیرزمینی به نقطه‌ی جوش می‌رسد اما به‌دلیل فشار بالا قادر به تبخیر فوری نیست، با افزایش حرارت و انباشت بخار، ناگهان انفجاری از آب داغ و بخار از دهانه‌ی زمین بیرون می‌جهد. این فرآیند می‌تواند چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد و در فواصل منظم یا نامنظم تکرار شود. این چرخه‌ی طبیعی، نمونه‌ای بی‌نظیر از تعامل انرژی حرارتی زمین با سیستم‌های آبی زیرزمینی است.

از نظر واژه‌شناسی، کلمه‌ی «geyser» از زبان ایسلندی Geysir گرفته شده است. Geysir نام یکی از معروف‌ترین چشمه‌های آب‌فشان در ایسلند است که در قرن سیزدهم میلادی شناخته شد و از واژه‌ی ایسلندی geysa به‌معنای «فوران کردن» یا «جوشیدن شدید» مشتق شده است. بعدها، این نام خاص برای اشاره به تمامی پدیده‌های مشابه در سراسر جهان به کار رفت. این نکته جالب است که ایسلند، زادگاه نام این واژه، هنوز هم یکی از فعال‌ترین مناطق زمین از نظر پدیده‌های زمین‌گرمایی است.

از منظر جغرافیایی، چشمه‌های آب‌فشان معمولاً در مناطقی ظاهر می‌شوند که فعالیت آتشفشانی در آن‌ها هنوز ادامه دارد. از مشهورترین نمونه‌های جهان می‌توان به Old Faithful در پارک ملی یلواستون آمریکا اشاره کرد، که با نظم چشمگیری تقریباً هر ۹۰ دقیقه فوران می‌کند. کشورهایی مانند ایسلند، نیوزیلند، شیلی و روسیه نیز دارای مناطق معروفی با صدها چشمه‌ی آب‌فشان فعال هستند. وجود این پدیده‌ها علاوه بر ارزش طبیعی، اهمیت اقتصادی و گردشگری فراوانی نیز دارد، زیرا میلیون‌ها بازدیدکننده را هر ساله جذب خود می‌کنند.

از دیدگاه علمی و زیست‌محیطی، آب‌فشان‌ها نقش مهمی در مطالعه‌ی سیستم‌های زمین‌گرمایی، انرژی حرارتی و حتی منشأ حیات دارند. برخی دانشمندان معتقدند که شرایط گرمایی و شیمیایی موجود در چشمه‌های آب‌فشان ممکن است مشابه محیط‌های اولیه‌ی زمین بوده باشد و می‌تواند سرنخی درباره‌ی شکل‌گیری مولکول‌های آلی اولیه فراهم کند. علاوه بر این، انرژی حرارتی موجود در مناطق آب‌فشانی، پایه‌ی توسعه‌ی فناوری‌های انرژی زمین‌گرمایی (geothermal energy) است که در تولید برق و گرمایش طبیعی به کار می‌رود.

واژه‌ی «geyser» نه‌تنها نام یک پدیده‌ی طبیعی زیبا و پرقدرت است، بلکه نمادی از پویایی زمین و ارتباط میان عناصر آب، حرارت و سنگ محسوب می‌شود. این پدیده یادآور قدرت درونی سیاره‌ی ماست و نشان می‌دهد که در زیر سطح آرام زمین، انرژی عظیمی در جریان است. «Geyser» ترکیبی از زیبایی طبیعی، علم و الهام است—پدیده‌ای که هم در ذهن انسان حیرت برمی‌انگیزد و هم در مطالعات علمی، منبعی ارزشمند از داده و بینش درباره‌ی سازوکارهای درونی زمین به شمار می‌آید.