Atropine

کلمه‌ی Atropine در زبان فارسی به «آتروپین» ترجمه می‌شود.

آتروپین یک ترکیب دارویی و آلکالوئید طبیعی است که از گیاهانی مانند بلادونا (Belladonna) یا گیاه شابیزک و همچنین از گیاهان خانواده‌ی سیب‌زمینیان (Solanaceae) مانند داتورا (Datura) و گیاه تاتوره به‌دست می‌آید. این ماده از گذشته‌های دور تا امروز در پزشکی کاربرد گسترده‌ای داشته و به دلیل اثر مستقیمش بر سیستم عصبی بدن، در داروسازی یکی از ترکیبات مهم و حیاتی به شمار می‌رود.

از نظر علمی، آتروپین در دسته‌ی داروهای «آنتی‌کولینرژیک» قرار می‌گیرد، یعنی موادی که انتقال‌دهنده‌ی عصبی به نام «استیل‌کولین» را در بدن مهار می‌کنند. با مهار اثر استیل‌کولین، پیام‌های عصبی در بخش‌هایی از بدن مانند عضلات صاف، غدد و قلب کاهش می‌یابد. به همین دلیل، آتروپین موجب افزایش ضربان قلب، کاهش ترشحات بزاق و معده، گشاد شدن مردمک چشم و آرام شدن حرکات دستگاه گوارش می‌شود. پزشکان از این اثرات برای اهداف درمانی مختلف بهره می‌گیرند، به‌ویژه در شرایطی که فعالیت بیش‌از‌حد سیستم عصبی پاراسمپاتیک باید کنترل شود.

در پزشکی مدرن، آتروپین کاربردهای گوناگونی دارد. یکی از مهم‌ترین موارد استفاده‌ی آن در چشم‌پزشکی است، جایی که برای گشاد کردن مردمک (dilation of pupil) پیش از معاینه‌ی شبکیه به کار می‌رود. در اورژانس‌های قلبی نیز این دارو برای درمان برادی‌کاردی (bradycardia) یا همان کندی غیرعادی ضربان قلب تجویز می‌شود تا سرعت تپش قلب به حد طبیعی بازگردد. همچنین آتروپین در درمان مسمومیت با حشره‌کش‌های ارگانوفسفره یا گازهای عصبی نقشی حیاتی دارد، زیرا با مهار اثر سمی این مواد بر سیستم عصبی، از فلج عضلات و ایست قلبی جلوگیری می‌کند.

در کنار فواید درمانی، آتروپین دارویی است که نیاز به مصرف دقیق و کنترل‌شده دارد. مقدار بیش از حد آن می‌تواند موجب بروز عوارضی چون خشکی دهان، تاری دید، افزایش دمای بدن، گیجی، تپش قلب و حتی توهم شود. این علائم ناشی از مهار بیش‌از‌حد سیستم عصبی پاراسمپاتیک هستند. به همین دلیل، مصرف آتروپین باید زیر نظر پزشک و با دوز مشخص صورت گیرد. در دوزهای پایین، اثر آن ملایم و کنترل‌شده است، اما در دوزهای بالا، می‌تواند به شدت خطرناک باشد.

از نظر تاریخی، نام آتروپین (Atropine) برگرفته از نام یکی از الهه‌های اساطیر یونان، یعنی آتروپوس (Atropos) است — یکی از سه الهه‌ی سرنوشت که وظیفه‌ی بریدن رشته‌ی حیات انسان‌ها را بر عهده داشت. این نام‌گذاری نمادین است، زیرا آتروپین در عین اینکه نجات‌بخش جان انسان‌ها در شرایط بحرانی است، در دوزهای بالا می‌تواند کشنده نیز باشد. امروزه، آتروپین نه‌تنها یکی از داروهای اصلی در فهرست داروهای ضروری سازمان جهانی بهداشت محسوب می‌شود، بلکه در علوم سم‌شناسی، پزشکی نظامی، و حتی پژوهش‌های زیست‌پزشکی نیز جایگاهی مهم دارد. این ماده نمونه‌ای از آن است که چگونه طبیعت، هم درمان را در خود دارد و هم خطر را — و شناخت علمی، مرز میان این دو را مشخص می‌کند.