مکانیسم دفاعی به انگلیسی

کلمه‌ی «مکانیسم دفاعی» در زبان انگلیسی به Defense Mechanism ترجمه می‌شود.

مکانیسم دفاعی در روان‌شناسی به فرآیندهای ناخودآگاهی گفته می‌شود که ذهن انسان برای محافظت از خود در برابر اضطراب، ترس، احساس گناه یا تعارض‌های درونی به کار می‌گیرد. این مکانیسم‌ها به نوعی سپر روانی هستند که فرد را از آسیب‌های هیجانی و فشارهای روانی حفظ می‌کنند. نخستین بار زیگموند فروید، بنیان‌گذار روان‌کاوی، مفهوم مکانیسم‌های دفاعی را مطرح کرد و پس از او، دخترش آنا فروید این نظریه را بسط داد و انواع گوناگون این مکانیسم‌ها را طبقه‌بندی نمود. هرچند این فرآیندها ممکن است به ظاهر غیرمنطقی به نظر برسند، اما نقش مهمی در حفظ تعادل روانی فرد دارند و به او کمک می‌کنند تا با احساسات ناخوشایند سازگار شود.

از نظر کارکرد، مکانیسم‌های دفاعی مانند فیلترهایی عمل می‌کنند که شدت هیجانات یا واقعیت‌های دردناک را کاهش می‌دهند تا ذهن بتواند با آن‌ها کنار بیاید. به‌عنوان نمونه، زمانی که فرد با شکست یا از دست دادن روبه‌رو می‌شود، ممکن است ناخودآگاه از مکانیسم «انکار» استفاده کند و وجود مسئله را نپذیرد تا احساس ناامیدی را تجربه نکند. یا در مواقعی دیگر، فرد از «فرافکنی» بهره می‌برد و احساسات منفی خود را به دیگران نسبت می‌دهد تا از پذیرش آن‌ها در درون خود بگریزد. این واکنش‌ها اگرچه در ظاهر از واقعیت فاصله دارند، اما در کوتاه‌مدت باعث کاهش اضطراب و حفظ ثبات روانی می‌شوند.

در روان‌شناسی، مکانیسم‌های دفاعی به دو دسته‌ی کلی «سالم» و «ناسالم» تقسیم می‌شوند. مکانیسم‌های سالم مانند شوخ‌طبعی، والایش و جبران، به فرد کمک می‌کنند تا فشار روانی را به شکلی سازنده مدیریت کند. در مقابل، مکانیسم‌های ناسالم مانند انکار، واپس‌زنی یا فرافکنی، اگر به‌صورت مداوم به کار روند، می‌توانند مانع رشد شخصیتی و شناخت واقعیت شوند. به عبارت دیگر، استفاده‌ی موقت از این مکانیسم‌ها طبیعی و حتی مفید است، اما وابستگی بیش از حد به آن‌ها ممکن است نشانه‌ی ضعف در مهارت‌های مقابله‌ای یا وجود تعارض‌های عمیق درونی باشد.

نکته‌ی قابل‌توجه این است که مکانیسم‌های دفاعی همیشه آگاهانه عمل نمی‌کنند. اغلب افراد از وجود آن‌ها در رفتار خود بی‌اطلاع‌اند و تنها از طریق روان‌درمانی یا خودآگاهی تدریجی می‌توانند آن‌ها را شناسایی کنند. آگاهی از نحوه‌ی عملکرد این مکانیسم‌ها کمک می‌کند تا فرد رفتارهای خود را بهتر درک کرده و پاسخ‌های عاطفی سالم‌تری جایگزین آن‌ها کند. برای مثال، شخصی که متوجه می‌شود از «دلیل‌تراشی» برای توجیه اشتباهاتش استفاده می‌کند، می‌تواند یاد بگیرد مسئولیت‌پذیرتر عمل کند.

مکانیسم‌های دفاعی بخشی ضروری از ساختار روان انسان‌اند. آن‌ها نه نشانه‌ی ضعف، بلکه بیانگر تلاش ناخودآگاه ذهن برای حفظ تعادل و سلامت روانی هستند. با این حال، رشد فردی مستلزم آن است که انسان به تدریج از این مکانیسم‌های ناپخته فاصله بگیرد و شیوه‌های آگاهانه‌تر و منطقی‌تری برای مقابله با هیجانات و دشواری‌های زندگی بیاموزد. شناخت و درک عمیق این سازوکارها، گامی مهم در مسیر خودشناسی و بلوغ روانی به شمار می‌رود.