Maladaptation

کلمه‌ی «maladaptation» در زبان فارسی به «عدم تناسب» یا «ناسازگاری» ترجمه می‌شود.

این واژه در اصل از ترکیب دو بخش «mal» به معنای بد یا نادرست و «adaptation» به معنای سازگاری یا تطابق ساخته شده است. بنابراین maladaptation به وضعیتی اشاره دارد که در آن واکنش یا سازگاری یک موجود زنده، یک سیستم یا حتی یک جامعه با شرایط محیطی، به جای آن‌که مفید و سازنده باشد، اثرات منفی یا زیان‌بار به همراه دارد. این مفهوم بیشتر در روان‌شناسی، بوم‌شناسی، و علوم اجتماعی به کار می‌رود و نشان‌دهنده‌ی آن است که همه‌ی فرآیندهای سازگاری الزاماً به نتیجه‌ی مثبت ختم نمی‌شوند.

در روان‌شناسی، اصطلاح سازگاری نادرست برای توصیف رفتارها، الگوهای فکری یا واکنش‌هایی به کار می‌رود که فرد آن‌ها را برای مقابله با فشارها و مشکلات انتخاب می‌کند، اما در بلندمدت زیان‌بار و ناکارآمد هستند. برای نمونه، فردی که در برابر اضطراب به مصرف مداوم الکل روی می‌آورد، در واقع یک سازگاری نادرست را تجربه می‌کند؛ زیرا هرچند این واکنش در کوتاه‌مدت ممکن است احساس آرامش به همراه داشته باشد، اما در بلندمدت آسیب‌های جسمی و روانی جدی ایجاد می‌کند. بنابراین maladaptation نشان می‌دهد که هر پاسخی به محیط، الزاماً سالم و پایدار نیست و برخی سازگاری‌ها می‌توانند خود به منبع بحران تبدیل شوند.

در حوزه‌ی بوم‌شناسی و تغییرات اقلیمی نیز از اصطلاح maladaptation استفاده می‌شود. برای مثال، ممکن است یک جامعه‌ی انسانی برای مقابله با کمبود آب، سیاست‌های آبی خاصی را اتخاذ کند، اما این سیاست‌ها در بلندمدت منابع آبی را بیشتر تحت فشار قرار دهند و آسیب‌های شدیدتری به محیط زیست وارد کنند. چنین نمونه‌هایی نشان می‌دهد که تصمیمات و اقدامات انسانی گاهی به جای بهبود شرایط، خود موجب تشدید مشکلات می‌شوند. این مفهوم اهمیت ارزیابی دقیق و پیامدنگری در هر نوع اقدام سازگارانه را پررنگ می‌سازد.

از دیدگاه تکاملی نیز maladaptation جایگاه ویژه‌ای دارد. در این حوزه، آن دسته از ویژگی‌های زیستی یا رفتاری که در گذشته برای بقا مفید بوده‌اند اما در شرایط کنونی زیان‌آور یا ناکارآمد شده‌اند، نوعی سازگاری نادرست محسوب می‌شوند. به‌عنوان نمونه، میل شدید انسان به مصرف غذاهای پرکالری در دوران باستان یک سازگاری مثبت برای بقا بود، اما در دنیای امروز که منابع غذایی فراوان و سبک زندگی کم‌تحرک است، همین ویژگی می‌تواند به چاقی و بیماری‌های مرتبط منجر شود. این مثال نشان می‌دهد که سازگاری‌ها همواره وابسته به بستر زمان و مکان‌اند و در صورت تغییر شرایط، می‌توانند تبدیل به ناسازگاری شوند.

maladaptation هشداری است برای اینکه هر واکنشی نسبت به شرایط بیرونی یا درونی باید با نگاه بلندمدت و همه‌جانبه بررسی شود. چه در سطح فردی و روان‌شناختی، چه در سطح اجتماعی و محیط‌زیستی، یک سازگاری نادرست می‌تواند هزینه‌های سنگینی به بار آورد. بنابراین شناخت این مفهوم کمک می‌کند تا انسان‌ها و جوامع بتوانند آگاهانه‌تر به تغییرات پاسخ دهند و در مسیرهایی حرکت کنند که نه تنها مشکلات کنونی را کاهش دهد، بلکه در آینده نیز پیامدهای منفی به همراه نداشته باشد.